Depotschatje 11: Leporello-ansichtkaart

Het Vughts Museum wil een zo’n goed mogelijk beeld geven van de geschiedenis en cultuur van Cromvoirt, Helvoirt en Vught. Daarbij maakt het museum gebruik van allerlei voorwerpen en kunst uit het depot. Maar sommige schilderijen blijven in het depot liggen of hangen. Elke maand kiezen de vrijwilligers van de Registratie een ‘Depotschatje’ uit, om op deze manier te belichten.

Het museum heeft veel oude ansichtkaarten uit Vught, meestal van bekende gebouwen en plekken. Op echt oude ansichtkaarten van rond 1900 staan vaak mensen bij een gebouw of in de straat, die naar de fotograaf kwamen kijken. Of zijn die oude kaarten geënsceneerd? Later gebeurt dat steeds minder.

Er is in de albums van het museum ook een aantal zogenaamde leporello- of ‘klepjeskaarten’, zo’n kaart waaruit via een klepje een hele trits fotootjes als een harmonica tevoorschijn werd gehaald. De exemplaren in het museum zijn uit de jaren ’50 van de twintigste eeuw. Deze kaarten waren universeel en het leporello werd per gemeente aangepast met zwart-wit fotootjes van bestaande ansichtkaarten. Er zat heel veel werk in, dus deze waren ook wel wat duurder.

De naam ‘leporello’ komt waarschijnlijk uit de opera Don Giovanni van Mozart, die in 1787 in première ging. De bediende van Don Giovanni (Don Juan), Leporello, ontvouwt een lange accordeon-achtige lijst met namen van geliefden van Don Giovanni. Mogelijk is het boekje op deze manier aan zijn naam gekomen. Sinds de negentiende eeuw worden leporelloboekjes, topografische kaarten en vanaf 1900 ook leporello-ansichtkaarten gemaakt.

Het gebruik van ansichtkaarten begon al in de late negentiende eeuw in Europa. In 1869 werd in Oostenrijk-Hongarije het eerste exemplaar uitgegeven. In 1872 introduceerde de Duitse drukker Heinrich von Stephan de ansichtkaart als onderdeel van het postdienst-systeem. Het werd toen een goedkoper alternatief voor de brief aangezien de posttarieven lager waren dan voor brieven. Bovendien konden ansichtkaarten gemakkelijk worden verstuurd en ontvangen, waardoor het snel populair werd als middel om groeten en nieuws te versturen.

Aan het begin van de twintigste eeuw werd de populariteit nog verder vergroot, doordat de beeldkwaliteit van de kaarten steeds beter werd en de productie goedkoper. In de jaren ’30 werden ansichtkaarten gebruikt om reclame te maken voor toeristische bestemmingen en beroemde monumenten, waardoor ze een gewild verzamelobject werden.

Veronica Dénis